تغییرات اقلیمی در سراسر کره زمین و از طرفی رویکردهای مدیریتی ناکارآمد و بدون شناخت کافی از آثار انسان ساختی که توسط جوامع انسانی محلی و فرامحلی رخ می‌دهد، باعث شده تا دریاچه ارومیه و یوتا در وضعیت بغرنجی قرار بگیرند.

“دریاچه نمک یوتا” که در میان آمریکاییان به دریاچه نمک بزرگ (Great Salt Lake) مشهور است، در شمال ایالت یوتا واقع شده و بزرگترین دریاچه نمک در نیم‌کره غربی کره زمین است.

این دریاچه که سی و هفتمین دریاچه بزرگ جهان به شمار می‌رود، در حال خشک شدن است و از سال ۱۸۴۷ در حدود نیمی از مساحت پهنه آبی خود را از دست داده و در سال ۲۰۲۲ میلادی آب این دریاچه به کمترین حد خود در تاریخ رسید بود.

عمده‌ترین دلایل خشکی دریاچه یوتا تخصیص حق‌‌آبه آن به کشاورزی و خشکسالی شدید حاصل از تغییرات اقلیمی است لذا شرایط این دریاچه شباهت زیادی به دریاچه ارومیه در کشور ما دارد.

در رابطه با شرایط این دریاچه دکتر مهدی اسماعیلی بیدهندی؛ عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران اظهار کرد: در تمام کره زمین دریاچه‌های مختلفی با اکوسیستم‌های متفاوت وجود دارند. به طور کلی وجود این دریاچه‌ها فارغ از تفاوت‌هایی که دارند، در درجه اول بر روی محیط زیست محلی و محدوده خود دریاچه و در مرحله بعد بر محیط زیست کل کره زمین تأثیر داشته و تبعات جهانی دارد.

وی با اشاره به شباهت‌های دریاچه یوتا با دریاچه ارومیه گفت: دریاچه ارومیه در کشور ما نمونه‌ای است که شرایط مشابهی را به لحاظ شوری و نوع اکوسیستم به دریاچه یوتا دارد. هر ۲ دریاچه یک ویژگی مشترکی دارند و این ویژگی این است که هر ۲ در معرض خطر خشک شدن هستند. هر ۲ دریاچه در صورت خشک شدن به یک کانون آلایندگی و منشأ ریزگرد تبدیل خواهند شد و علاوه بر اینکه حیات زیستمندان پیرامون خود را تحت تأثیر قرار می‌دهند، تبعات جبران‌ناپذیر جهانی نیز به دنبال خواهند داشت.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: ممکن است تصمیماتی که منجر به خشکی این دریاچه‌ها شده و تمهیداتی که دولت‌ها برای احیا آن‌ها در نظر دارند، متفاوت باشند اما موضوع واضح این است که تغییرات اقلیمی در سراسر کره زمین و از طرفی رویکردهای مدیریتی ناکارآمد و بدون شناخت کافی از آثار انسان ساختی که توسط جوامع انسانی محلی و فرامحلی رخ می‌دهد، باعث شده تا این ۲ دریاچه در وضعیت بغرنجی قرار بگیرند.

وی با بیان اینکه به در رسانه‌های ما درخصوص دریاچه ارومیه نوعی واحدنگری ایجاد شده است، تصریح کرد: نگاه من این است که ما فرآیند آگاهی‌رسانی به جامعه و مطالبه‌گری در حاکمیت را افراط‌گرایانه پیش می‌بریم؛ این موضوع به این معنی است که در رسانه‌های ما مسائل به شکلی نمود می‌کند که در تمام دنیا دریاچه‌ها شرایط عالی و تراز آب بالاتر از حد استاندارد دارد و تنها در کشور ماست که وضعیت دریاچه‌ها به شدت وخیم است و ارومیه تنها دریاچه آب شور دنیاست که درحال احتضار است!

اسماعیلی بیدهندی ادامه داد: این نوع نگاه بیش از اینکه برای مدیران کشور تلنگرآمیز باشد و باعث شود تا کار اساسی برای احیای دریاچه ارومیه انجام دهند، بیشتر یک حس ناامیدی و ناتوانی را القا می‌کند و برای اینکه این حس ناامیدی به جامعه ما القا نشود و واقع‌بینی جایگزین آن شود، ما باید درباره وضعیت دریاچه‌های دیگر در کره زمین هم اطلاع‌رسانی خوب، بی‌طرفانه، بی‌تعصب و از هم مهم‌تر علمی داشته باشیم تا مردم بدانند که پمپاژ خبری درباره وضعیت محیط زیست در داخل کشور به شکل افراط‌گرایانه‌ای اتفاق میفتد.

وی تأکید کرد: نکته دیگر درخصوص اطلاع‌رسانی درست این است که زمانی که در نقاط دیگر دنیا نیز معضل‌هایی مانند معضلات داخلی کشور ما وجود دارد، مطمئناً اقداماتی نیز برای حل این معضلات درحال انجام است که ما می‌توانیم با پرداختن به این اقدامات، راهکارهای سایر کشورها را پیگیری کنیم و در صورتی که این راهکارها با نتیجه مناسب همراه شوند، مطالبه‌گری از حاکمیت را به سمتی ببریم که این اقدامات که با نتیجه مثبت همراه بوده در کشور ما نیز اجرا شود.

در همین رابطه ، علی شهباز؛ کارشناس زمین‌شناسی هم گفت: خشک شدن دریاچه یوتا تبعات زیادی برای کشور آمریکا دارد؛ در سال ۲۰۱۲ برآورد شد که کل درآمد اقتصادی سالانه این دریاچه حدود ۳.۱ میلیارد دلار برآورد شده که حدود ۸۵ درصد از ارزش اقتصادی آن مربوط به تولید نمک و مواد معدنی از شورابه‌هاست که در صورت خشک شدن دریاچه این صنعت از بین می‌رود.

وی ادامه داد: تفریحاتی از جمله شکار پرندگان آبزی، پرنده‌نگری، شنا و قایق‌سواری نیز ۱۰ درصد دیگر ارزش اقتصادی دریاچه را شامل می‌شود که بخش قابل توجهی از آن ناشی از هزینه‌های پرداختی از سوی شکارچیان اردک و غاز است. برداشت تخم میگوی آب شور برای آبزی‌پروری نیز یک صنعت ۵۷ میلیون دلاری است و حدود ۴ درصد ارزش اقتصادی دریاچه را به خود اختصاص می‌دهد. خشک شدن یوتا به نابودی همه این موارد منجر خواهد شد.

این کارشناس تأکید کرد: نابودی دریاچه نمک یوتا مقدار زیادی از رسوبات حاوی آرسنیک، جیوه و سایر مواد خطرناک را در این کشور منتقل می‌کنند که می‌تواند سلامت حداقل ۲.۵ میلیون نفر را تهدید کند. از این نظر نیز خسارت زیادی به زیرساخت‌های سلامت آمریکا وارد می‌شود. خشک شدن یوتا سیستم آب و هوایی را که باران و برف را از دریاچه به کوه‌ها برمی‌گرداند، تحت تأثیر قرار داده و پیست‌های اسکی مشهور یوتا را تعطیل می‌کند.

شهباز با بیان اینکه حیات وحش منطقه نیز به دشت از خشکی این منطقه متضرر خواهند شد، اظهار کرد: این خشکی منجر به تلف شدن میگوهای آب شور این دریاچه که غذای پرندگان مهاجر هستند می‌شود و حدود ۱۰ میلیون پرنده را که هرساله برای استراحت از سراسر قاره به دریاچه یوتا مهاجرت می‌کنند، به خطر می‌اندازد.

وی درخصوص دلایل خشکی این دریاچه گفت: خشکسالی‌های اخیر در جنوب و غرب آمریکا باعث نابودی بخش زیادی از محیط زیست این کشور شده و دریاچه یوتا نیز از این خشکسالی‌ها آسیب شدیدی دیده است همچنین عدم تخصیص حق‌‌آبه و اولویت دادن به کشاورزی در این حوضه آبریز نیز باعث شده تا بزرگترین دریاچه نمک آمریکا به این روز بیفتد.

این کارشناس محیط زیست تأکید کرد: شرایط یوتا شباهت زیادی به دریاچه ارومیه ما دارد و برای نجات هر ۲، فرصت کمی باقی مانده است. علیرغم همه سوء‌مدیریت‌ها در حوضه دریاچه ارومیه باید بپذیریم که این شرایط تنها مختص به کشور ما نیست و در بسیاری از کشورهای جهان و حتی کشورهای توسعه یافته خشکسالی و بی‌تدبیری منجر به چنین اتفاقاتی خواهد شد.

شهباز گفت: تبعات خشکی دریاچه یوتا از جمله نابودی حیات وحش، طوفان‌های نمکی، مهاجرت اقلیمی و… در دریاچه ارومیه نیز اتفاق می‌افتد لذا خوب است که پیگیری اخبار این دریاچه در کشور ما انجام شود و اگر اقدام مناسبی از سوی دولت آمریکا صورت گرفت که روند خشکی دریاچه را متوقف کرد و یوتا احیا شد، ما هم از این تصمیمات استفاده کنیم./تسنیم